દિવાળીનો તહેવાર એટલા માટે ખાસ છે કે સૌ કોઈ માટે છે, સઘળું ભૂલીને વર્ષના સકારાત્મક સમાપનનો છે અને ગુજરાતીઓ નવા વર્ષની શરૂઆત શુભ સંકલ્પ સાથે જ કરી દે છે
ભારતની વિશેષતા એ છે કે અહીં નવા વર્ષની શરૂઆત જુદી જુદી તિથિએ થાય છે. ઉત્તરાયણ કહો કે લોહડી કહો, પંજાબ, હરિયાણા, હિમાચલમાં તેનાથી નવું વર્ષ શરૂ થાય, જ્યારે મહારાષ્ટ્રમાં ચૈત્રી ગુડી પડવાથી નવું વર્ષ શરૂ થાય. કર્ણાટક અને આંધ્ર પ્રદેશમાં પણ ત્યારે નવું વર્ષ શરૂ થાય અને તેને ઉગાડી કહે છે. મલયાલમમાં એપ્રિલ મહિનામાં વિષુના નામે નવું વર્ષ શરૂ થાય છે. બંગાળીઓનું નવું વર્ષ પણ એપ્રિલમાં અથવા તો કહો કે વૈશાખમાં આવે છે. તેનું નામ જ પોહેલા બૈસાખ છે.
ઈશાન ભારતમાં બોહાગ બિહૂ નામથી નવું વર્ષ મનાવવામાં આવે છે. બિહાર, ઝારખંડ, મિથિલાંચલમાં જૂડ શિતલ તરીકે નવું વર્ષ ઉજવાય છે. આપણા શિતળા સાતમ જેવું જ છે. ચૂલો પેટાવવાનો નહીં અને ટાઢું ખાવાનું. શિતળતા સાથે પણ તેને સંબંધ છે, કેમ કે હવે આકરી ગરમી શરૂ થવાની હોય ત્યારે જળસ્રોતનું મહત્ત્વ સમજાય છે. વૃક્ષોને આ દિવસે પાણી પાવામાં આવે છે અને યાદ કરવામાં આવે છે કે હવે ઉનાળામાં વનસ્પતિ સૃષ્ટિને સંભાળી લેવાની છે, જેથી ચોમાસુ આવે ત્યાં સુધી ટકી જાય અને પછી ફૂલીફાલીને મનુષ્યને મદદરૂપ થાય.
ભારતમાં આ રીતે દરેક તહેવાર પ્રકૃત્તિ સાથે પણ સંકળાયેલો છે. બૈશાખી અને ઉત્તરાયણનો અર્થ સૂર્ય દક્ષિણાયનમાંથી ઉત્તરાયણ થાયછે. ઉત્તર ગોળાર્ધ તરફ સૂર્ય પરત વળે છે. ધીમે ધીમે આકરો શિયાળો ઓછો થવા લાગે અને સૂર્યના તાપથી સૃષ્ટિ અને મનુષ્ય જીવનમાં ફરી સંચાર થાય.
આ રીતે ક્યાં શિયાળાની જ્યારે સૂર્યના તાપની કામના થાય છે, તો જ્યાં બહુ ગરમી પડે છે ત્યાં જળથી શિતળતાની ભાવના જગાવવામાં આવે છે. શરૂઆત હંમેશા આ રીતે શુભ સંકેતો સાથે કરવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં બેસતા વર્ષે શુભ સંકલ્પ લેવાની પણ પ્રથા છે. પાળી શકાય કે ના પાળી શકાય તે જુદી વાત છે, સંકલ્પ લેવાની ભાવના જીવંત છે ત્યાં સુધી કમસે કમ શુભ માટેનો વિચાર તો આવતો જ રહેશે. વિચાર હોય તો ક્યારેક તેનો અમલ થાય.
તેના કારણે જ ગુજરાતની દિવાળી અને ગુજરાતનું નવું વર્ષ ખાસ બની રહે છે. જીવનમાં ચઢાવ ઉતાર આવતા રહે છે. આખું વર્ષ કોઈનું સારું જતું નથી. વચ્ચેના સમયમાં મુશ્કેલીઓ આવી હોય, પણ ફરી પાછું ગાડું પાડે ચડ્યું હોય. એટલે જે થયું તે થયું, વર્ષ પૂરું થયું. તેને સકારાત્મક ગણીને જ આગળ વધવાનું છે. પાક ખેતરોમાં ઊભો છે, ખેડૂત વર્ગ ખુશ છે. પાક બજારમાં આવે એટલે વેપાર શરૂ કરવાનો છે, વેપારી વર્ગ ખુશ છે. પશુપાલક સમાજ તો સદાય ખુશ હોય છે અને હવે શિયાળાની લીલોતરીમાં માલ ભરપેટ ખાઈ શકે તેવો વગડો ખીલેલો છે. ખેડૂત વર્ગ દિવાળી પછી સામાજિક પ્રસંગોમાં લાગી જવાનો, જેની તૈયારી કલા-કારિગર વર્ગ અત્યારથી જ કરી લેવાનો. લાભ પાંચમ જેવો ઉત્તમ શબ્દ છે. દિવાળીમાં ઉત્સવ, નવા વર્ષે સૌને ઉમળકાથી મળવા દોડધામ, પછી ભાઈબીજે પરિવારના ભાંડુઓનું મિલન અને પછી આરામ અને પછી લાભ પાંચમે લાભદાયક શુભ શરૂઆત. લાભ પાંચમના મૂરત કાઢીને જનજીવન વળી પાછું રાબેતામાં પડી જાય છે. પછી જે થવાનું હોય તે થાય. શુભ સંકલ્પ અને સંકેતોથી નવું વર્ષ શરૂ થાય છે અને વચ્ચે આકરો શિયાળો, આકરો તાપ સહન કરીને વર્ષાથી ભીંજાય જવાનું છે. તેમાંથી પણ કોરા થઈને વર્ષનું સકારાત્મક સમાપન અને શુભ સંકલ્પથી નવુ શરૂઆત. અગ્ર ગુજરાતને પોતાનું ગણનારા સૌ કોઈને શુભ દીપાવલ, નૂતન વર્ષાભિનંદન.
