સૌભાગ્ય સુંદરી વ્રત હિંદુ ધર્મમાં, ખાસ કરીને ઉત્તર ભારતમાં માગશર મહિનાના વદ પક્ષની તૃતીયા તિથિએ (ત્રીજના દિવસે) કરવામાં આવે છે.
આ વ્રત વિવાહિત (સૌભાગ્યવતી) મહિલાઓ દ્વારા અખંડ સૌભાગ્ય, પતિના લાંબા આયુષ્ય, સુખી દાંપત્યજીવન અને સુંદરતા(સૌંદર્ય)ની પ્રાપ્તિ માટે રાખવામાં આવે છે. આ વ્રતનું માતા પાર્વતી અને ભગવાન શિવ સાથે જોડાયેલું છે.
વ્રતનું મહત્ત્વ અને હેતુ
સૌભાગ્ય સુંદરી વ્રતનું મહત્ત્વ બંગાળના કરવા ચોથ અને દક્ષિણ ભારતના વરમહાલક્ષ્મી વ્રત સમાન છે. આ વ્રતની પાછળની મુખ્ય માન્યતા એ છે કે દેવી પાર્વતીની પૂજા કરવાથી તેમનું સૌંદર્ય, શક્તિ અને અખંડ સૌભાગ્ય વ્રત કરનાર મહિલાને પ્રાપ્ત થાય છે.
અખંડ સૌભાગ્ય : પતિ-પત્નીના સંબંધોમાં મધુરતા અને પતિની રક્ષા માટે આ વ્રત કરવામાં આવે છે.
સૌંદર્ય પ્રાપ્તિ : આ વ્રતના નામમાં જ `સુંદરી’ શબ્દ સમાયેલો છે, જે સ્ત્રીની આંતરિક અને બાહ્ય સુંદરતામાં વધારો કરવાની માન્યતા દર્શાવે છે.
પારિવારિક સુખ : ઘરમાં શાંતિ, સમૃદ્ધિ અને સુખ-સમૃદ્ધિ લાવવા માટે આ વ્રતનું પાલન કરવામાં આવે છે.
તિથિ અને પૂજાનો સમય
તિથિ : માગશર મહિનાના વદ પક્ષની તૃતીયા તિથિ. આ તિથિ ધાર્મિક દૃષ્ટિકોણથી ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે.
નિયમ : આ વ્રતમાં સૂર્યોદયથી લઈને ચંદ્રદર્શન થાય ત્યાં સુધી નિર્જળા (પાણી વિના) અથવા ફળાહાર દ્વારા ઉપવાસ રાખવામાં આવે છે. ચંદ્રદર્શન પછી પૂજા અને પારણાં કરવામાં આવે છે.
વ્રતની વિધિ અને પૂજાસામગ્રી
સૌભાગ્ય સુંદરી વ્રતની પૂજા સાંજે કરવામાં આવે છે. આ વિધિ નીચે મુજબ છે.
પૂજાસામગ્રી : માતા પાર્વતી અને ભગવાન શિવની પ્રતિમા અથવા ચિત્ર. સૌભાગ્ય સામગ્રી : સોળ શૃંગારની વસ્તુઓ જેમ કે, લાલ ચૂંદડી, બંગડીઓ, મેંદી, સિંદૂર, બિંદી, કાજલ, મહાવર (અલ્તા) અને નાકની નથ (નથણી), વસ્ત્ર, ફળ, ધૂપ-દીપ, ગંગાજળ, ચંદન અને પુષ્પ.
પૂજાવિધિ
સંકલ્પ : સવારે સ્નાન કર્યા પછી વ્રતનો સંકલ્પ કરવો.
સ્થાપના : સાંજના સમયે, પૂજાના સ્થળે માતા પાર્વતી અને ભગવાન શિવની સ્થાપના કરવી.
ગણેશ પૂજન : કોઈ પણ શુભ કાર્યની જેમ સૌપ્રથમ ભગવાન ગણેશની પૂજા કરવી.
માતા-પિતાની પૂજા : માતા પાર્વતી (ગૌરી) અને ભગવાન શિવ(શંકર)ને જળ અર્પણ કરવું અને મંત્રજાપ કરવો.
સોળ શૃંગાર અર્પણ : માતા પાર્વતીને સોળ શૃંગારની તમામ વસ્તુઓ અર્પણ કરવી. માન્યતા મુજબ આ શૃંગાર અર્પણ કરવાથી સ્ત્રીનું સૌભાગ્ય અને સુખ વધે છે.
કથા શ્રવણ : વ્રતની કથા સાંભળવી અથવા વાંચવી.
આરતી : ભગવાન શિવ અને માતા પાર્વતીની આરતી ઉતારવી.
ચંદ્રપૂજન અને પારણાં : રાત્રે ચંદ્રદર્શન કર્યાં પછી ચંદ્રને જળ (અર્ધ્ય) અર્પણ કરવું. ચંદ્રપૂજન પછી ઉપવાસ ખોલવો (પારણાં કરવાં). પારણાં કર્યાં પછી સૌભાગ્ય સામગ્રીમાંથી કેટલીક વસ્તુઓનો પોતે ઉપયોગ કરવો અને બાકીની વસ્તુઓ અન્ય સધવા બ્રાહ્મણ કે ગરીબ મહિલાઓને દાનમાં આપવી.
જ્યોતિષીય દૃષ્ટિકોણ
જ્યોતિષશાસ્ત્રમાં પણ આ વ્રતનું વિશેષ મહત્ત્વ છે.
શુક્ર અને ચંદ્ર : આ વ્રત મુખ્યત્વે સ્ત્રીના સૌંદર્ય, પ્રેમ અને સૌભાગ્ય સાથે જોડાયેલું છે. જ્યોતિષમાં શુક્ર ગ્રહ સૌંદર્ય, પ્રેમ અને વૈવાહિક સુખનો કારક છે, જ્યારે ચંદ્ર ગ્રહ મન અને ભાવનાઓનો કારક છે. ચંદ્રદર્શન પછી વ્રત ખોલવાથી મન શાંત રહે છે અને શુક્રની સકારાત્મકતા વધે છે.
મંગળ : પતિના લાંબા આયુષ્ય અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય માટે મંગળ ગ્રહની મજબૂતી પણ જરૂરી છે. આ વ્રત કરવાથી તે ગ્રહોના પ્રભાવ પણ શુભ બને છે.
સૌભાગ્ય સુંદરી વ્રત માત્ર એક ધાર્મિક ક્રિયા નથી, પરંતુ પતિ-પત્નીના સંબંધોમાં વિશ્વાસ અને સમર્પણને વધુ મજબૂત બનાવવાની એક પવિત્ર પરંપરા છે.
વ્રતકથા
આ વ્રતની કથા મુખ્યત્વે દેવી પાર્વતીનાં તપ અને સૌભાગ્ય સાથે જોડાયેલી છે. પ્રાચીન કાળમાં એક યુવતી હતી, જેણે યુવાનીમાં જ અખંડ સૌભાગ્યની પ્રાપ્તિ માટે ભગવાન શિવનું ઉગ્ર તપ કર્યું. તેના તપથી પ્રસન્ન થઈને ભગવાન શિવે તેને દર્શન આપ્યાં. તે યુવતીએ શિવ પાસે અખંડ સૌભાગ્યનું વરદાન માંગ્યું. ભગવાને તેને કારતક માસના કૃષ્ણ પક્ષની તૃતીયાનું વ્રત કરવા જણાવ્યું અને વચન આપ્યું કે આ વ્રત કરનાર કોઈ પણ મહિલાનું સૌભાગ્ય હંમેશાં અખંડ રહેશે. આ યુવતી જ પાછળથી માતા પાર્વતી તરીકે ઓળખાયાં અને તેમને આ વરદાન પ્રાપ્ત થયું. ત્યારથી આ વ્રત `સૌભાગ્ય સુંદરી વ્રત’ તરીકે પ્રચલિત બન્યું.


