ગર્ભાશયની કોથળી ક્યારે કઢાવવી પડે?

• ગર્ભાશયનું શરીરમાં સ્થાન જોઈએ તો ખ્યાલ આવશે કે તે એક સ્ત્રી જેવું છે અને ચારે બાજુથી સચવાયેલું અને રક્ષાયેલું છે

ગ્રીક શબ્દ Hystera એટલે કે ગર્ભાશયની કોથળી અને Eetemia એટલે કે કાપીને કાઢવું. આમ Hysterectomy એટલે કે ગર્ભાશયની કોથળી કાઢવાનું ઓપરેશન.

આપણા શરીરના અમુક અવયવો એવા છે કે જે ઉત્ક્રાંતિની સાથે ઘસાઈ ગયા અને આપણા શરીરમાં તેનું કોઈ જ મહત્ત્વ ન રહ્યું. જેવા કે, એપેન્ડિક્સ, મેકેલસ ડાયવર્ટિક્યુલમ, ગર્ભાશય એક એવું અવયવ છે કે તેની જરૂરિયાત કુદરતે કામ પૂરતી જ રાખી. તેનું કામકાજ ગર્ભ ધારણ કરવાનું છે. એટલે કે એક વાર પ્રજનનનું કામ પતે, ડિલિવરીનું કામ પૂરું થઈ જાય એટલે ગર્ભાશય પણ સ્ત્રીના શરીરમાં વણજોઈતો અવયવ બની જાય.

હવે ગર્ભાશયનું શરીરમાં સ્થાન જોઈએ તો ખ્યાલ આવશે કે તે એક સ્ત્રી જેવું છે અને ચારે બાજુથી સચવાયેલું અને રક્ષાયેલું છે. ગર્ભાશયની બંને બાજુથી મૂત્રવાહિની પસાર થાય છે. આગળના ભાગે મૂત્રાશય આવેલું છે અને પાછળના ભાગે મળાશય આવેલું છે. ગર્ભાશયમાં સ્ત્રીના પેઢાના પોલાણમાં લટકતું અવયવ છે. ગર્ભાશયનું મોં યોનિમાર્ગના ઘુમ્મટને ભેદીને ડોકિયું કરે છે. આ ગર્ભાશયની કોથળી યુટેરો સેક્રલ, ટ્રાન્સવર્સ સર્વાઈકલ (મેકનરોટ ligament) બ્રોડ લિગામેન્ટ, રાઉન્ડ લિગામેન્ટ, IP લિગામેન્ટ જેવી રસ્સીઓથી બંધાયેલું છે. આગળના ભાગે મૂત્રાશય અને ગર્ભાશય અન્યોઅન્યને ટેકો આપે છે. પાછળના ભાગનો રેક્ટો વજાઈનલ સેપ્ટમ તેને ટેકો આપે છે અને બંને બાજુ દાખલથી ગર્ભાશયની ધમની,શિરાઓ અને પેરામેડિકલ પણ ગર્ભાશયને લટકતું રાખવામાં મદદરૂપ થાય છે.

ગર્ભાશયના વિશે આટલી સમજદારી પછી ચાલો આંકડાશાસ્ત્રી શું કહે છે તે જોઈએ. અમેરિકા જેવા વિકસિત દેશમાં વર્ષે લગભગ 6 લાખ જેટલાં કોથળીનાં ઓપરેશન થાય છે અને એવું કહેવાય છે કે અમેરિકાની સ્ત્રીઓ 60 વર્ષની ઉંમરે પહોંચે ત્યાં સુધીમાં 33% સ્ત્રીઓ કોથળીનું ઓપરેશન કરાવી લેતી હોય છે. ઈંગ્લેન્ડમાં વર્ષે 4 લાખ કોથળીનાં ઓપરેશન થાય છે. આપણા દેશમાં પણ કોથળીનાં લગભગ 6 લાખથી 8 લાખ જેટલાં ઓપરેશન થાય છે. કદાચ સિઝેરિયન ઓપરેશન બાદ કોથળીનું ઓપરેશન સ્ત્રીઓમાં બીજા નંબરે આવે છે. તો કેમ કરવું પડે છે ગર્ભાશયની કોથળી કાઢવાનું ઓપરેશન?

ગર્ભાશયની કોથળી કાઢવાના ઓપરેશનનો નિર્ણય ઘણાંબધાં કારણોને ધ્યાનમાં લઈને કરવામાં આવતો હોય છે. પ્રથમ સમજદારી એ રાખવી પડે કે આની જરૂરિયાત છે કે નહીં, સ્ત્રીની પ્રજનનવસ્થા પૂરી થઈ ગઈ છે કે નહીં, ગર્ભ ધારણ કરવાનો છે કે નહીં, તેના ઉપર આધાર રાખે છે, કારણ કે એવા કેટલાય ગર્ભાશયના રોગ છે તેમાં જો હજુ દર્દીને બાળક પેદા કરવાનાં હોય તો બીજા ઉપાયો યોજી શકાય છે.

સારવાર કરતા ગાયનેકોલૉજિસ્ટે એ વાતનું પણ ધ્યાન રાખવું પડે છે કે ભલે ડિલિવરી બાકી ન રહી હોય પરંતુ કોથળી રહેવા દેવાથી ભવિષ્યમાં દર્દીને બીજી તકલીફો તો પેદા નહીં થાયને? કેટલાયે દર્દીઓનો અભિગમ એવો હોય છે કે મારે મારું ગર્ભાશય તો કોઈ પણ હિસાબે કઢાવવું નથી અને સામે પક્ષે ગાયનેક ડૉક્ટરોમાં પણ એક વર્ગ એવો છે જે SAVE THE UTEROS માં માને છે. એટલે મારી દૃષ્ટિએ દર્દીની લાગણીને માન આપીને ઓપરેશન વૈજ્ઞાનિક મહત્ત્વ અને Hystorectomy નહીં કરવાના નિર્ણયથી લાંબા ગાળે દર્દીની તંદુરસ્તી તો નહીં જોખમાયને એ વિચારીને નિર્ણય લેવાવો જોઈએ.

હવે જો કોથળી કાઢવાનાં કારણોની છણાવટ કરીએ તો ગર્ભાશયનું મોં, ગર્ભાશય કે સ્ત્રીપિંડનાં કેન્સર જેના કિસ્સામાં તો વર્ધેમ નામે ઓપરેશન કરવું જરૂરી બની જાય છે. આ ઉપરાંત Fibroidના નામે ઓળખાતી ગર્ભાશયની મોટી ગાંઠો, ચોકલેટ સિસ્ટ અને Endometriosis, Adenonyosis લાંબાગાળાનો ગર્ભાશયનો સોજો (CHROPID) કેટલીક વાર કુટુંબમાં ગર્ભાશયના કેન્સરનો હિસ્ટ્રી, મંદબુદ્ધિની તરુણીઓ છે જે પોતાની કાળજી લઈ શકતી નથી તેવા કિસ્સાઓ, ડિલિવરી દરમિયાન થતાં અતિશય રક્તસ્ત્રાવ કે મેલીના લીધે ઊભી થયેલી સમસ્યાઓ, લિંગ પરિવર્તનના કિસ્સામાં સ્ત્રીમાંથી પુરુષ પરિવર્તન સમયે કોથળીનું કાઢી નાંખવું જેવાં ઘણાંબધાં કારણોમાં કોથળીના ઓપરેશનનો નિર્ણય લેવો પડે છે.

હવે જ્યારે કોઈ પણ દર્દીની ગાયનેક સમસ્યાઓમાં સારવાર રૂપે કોથળીના ઓપરેશનનું નક્કી કરવામાં આવે તો દર્દીએ નીચેની બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ.

• ઓપરેશન કરવાની કેટલી ઈમરજન્સી છે?
• મારી કોથળી કાઢવાનું ઓપરેશન કઈ પદ્ધતિથી થશે?
• મારે હોસ્પિટલમાં કેટલો સમય રહેવું પડશે?
• રજા મળ્યા બાદ કેટલો આરામ કરવો પડશે?
• શું આ ઓપરેશન માટે મેડિક્લેઈમ વીમો કે કોઈ સરકારી યોજનામાંથી મને આર્થિક મદદ મળે?
• હોસ્પિટલ તમારી પાસેથી કેવું સહમતીપત્ર ભરાવે છે.
• શું હું આજની તારીખે ઓપરેશન માટે ફીટ છું.
• ઓપરેશન પહેલાં મારે કયા કયા ટેસ્ટ કરાવવા પડશે. (Blood test, x-ray, sonography, ct scan કે MRI, ECG,2D echo)
• જો કોઈ દવાની એલર્જી હોય તો તમારા ડૉક્ટરને અવશ્ય જાણ કરો.